Ngày 22/10/2021, Công ty cổ phần Báo cáo Đánh giá Việt Nam (Vietnam Report) chính thức công bố Bảng xếp hạng Top 10 Công ty Bán lẻ uy tín năm 2021.

Top 10 Công ty Bán lẻ uy tín năm 2021 được xây dựng dựa trên nguyên tắc khoa học và khách quan. Các công ty được đánh giá, xếp hạng dựa trên 3 tiêu chí chính: (1) Năng lực tài chính thể hiện trên báo cáo tài chính năm gần nhất; (2) Uy tín truyền thông được đánh giá bằng phương pháp Media Coding - mã hóa các bài viết về công ty trên các kênh truyền thông có ảnh hưởng; (3) Khảo sát đối tượng nghiên cứu và các bên liên quan được thực hiện trong tháng 8 và 9/2021.

Danh sách Top 10 Công ty Bán lẻ uy tín năm 2021 - Nhóm hàng tiêu dùng nhanh, siêu thị

Nguồn: Vietnam Report, Top 10 Công ty Bán lẻ uy tín năm 2021, tháng 10/2021

Danh sách Top 10 Công ty Bán lẻ uy tín năm 2021 - Nhóm hàng lâu bền: Điện máy, điện lạnh, vàng bạc…

Nguồn: Vietnam Report, Top 10 Công ty Bán lẻ uy tín năm 2021, tháng 10/2021

Tác động của làn sóng Covid-19 lần thứ tư đến ngành bán lẻ: Gập ghềnh trước cơn sóng dữ

Bán lẻ được coi là một trong những lĩnh vực chịu tác động mạnh mẽ nhất của đại dịch Covid-19, nhưng cũng thể hiện khả năng phục hồi nhanh so với các lĩnh vực khác, thể hiện rõ theo tháng. Thị trường bán lẻ tại Việt Nam bắt đầu có dấu hiệu sụt giảm kể từ đầu tháng 2 năm 2020 khi dịch bệnh Covid-19 bắt đầu lan rộng, và tiếp theo là hai đợt bùng phát vào đầu tháng 4 và cuối tháng 7, nhưng hồi phục mạnh mẽ từ tháng 9 khi kết thúc lệnh giãn cách xã hội. Vượt qua khó khăn nghiêm trọng bởi đại dịch, trong năm 2020, thị trường bán lẻ Việt Nam vẫn duy trì đà tăng trưởng tốt, doanh thu bán lẻ hàng hóa đạt hơn 3,9 triệu tỷ đồng và tăng 6,8% so với năm trước.

Dù ảnh hưởng của dịch bệnh, ngành bán lẻ vẫn tăng trưởng khả quan trong những tháng đầu năm 2021, tuy nhiên làn sóng Covid lần thứ tư quay trở lại từ tháng 5 mang theo biến thể mới với cường độ lớn hơn, nhiều tỉnh thành kinh tế trọng điểm thực hiện siết chặt giãn cách và phong tỏa từ tháng 7 đã hạn chế rất nhiều dịch vụ trực tiếp tại các cửa hàng và khiến cho tốc độ tăng trưởng của ngành bán lẻ so với cùng kỳ năm trước bị giảm mạnh. Theo dữ liệu của Tổng cục Thống kê, doanh thu bán lẻ hàng hóa 9 tháng năm 2021 ước tính đạt 2.779,7 nghìn tỷ đồng, giảm 3,4% so với cùng kỳ năm trước. Doanh thu bán lẻ chỉ tính riêng tháng 8 giảm 8% so với tháng trước và giảm 25,3% so với cùng kỳ nhưng đã có sự tăng nhẹ gần 4,5% trong tháng 9 khi các biện pháp giãn cách xã hội được nới lỏng tại nhiều tỉnh. Tuy vậy, kênh bán lẻ vẫn đang khẳng định vai trò quan trọng trong phân phối hàng hóa, kết nối giữa sản xuất và tiêu dùng. Đặc biệt là hệ thống bán lẻ hiện đại trước đây chỉ chiếm 30% nhu cầu mua sắm của người tiêu dùng, nhưng khi nhiều chợ truyền thống vẫn còn đóng cửa, các cửa hàng, siêu thị đã và đang nỗ lực thích ứng kịp thời, chung tay cùng chính quyền và các đơn vị liên quan để phục vụ cho người dân các loại hàng hóa thiết yếu, nhu yếu phẩm.

Hình 1: Tốc độ tăng trưởng bán lẻ hàng hóa theo tháng (YOY%)

Nguồn: Vietnam Report tổng hợp số liệu từ Tổng cục Thống kê

Những thay đổi mạnh mẽ của môi trường bên ngoài do Covid-19 đã gây ra những tác động khác nhau đến hoạt động kinh doanh của ngành bán lẻ, trên cả hai khía cạnh tích cực và tiêu cực. Cuộc khủng hoảng đã tạo ra sự tương phản rõ rệt về tình hình kinh doanh giữa các loại hình hoạt động kinh doanh, có những ngành hàng bị khủng hoảng nghiêm trọng nhưng có những ngành hàng tăng trưởng vượt bậc trong thời gian dịch bệnh. Sau khi một số tỉnh thực hiện giãn cách xã hội, các doanh nghiệp bán lẻ thiết yếu, thực phẩm và nhu yếu phẩm hàng ngày đã nhận được yêu cầu tiếp tục kinh doanh từ chính phủ, nhưng nhiều loại hình kinh doanh bán lẻ hàng lâu bền như vàng bạc đá quý, đồ điện tử, điện lạnh v.v đã buộc phải đóng cửa, kênh bán hàng online cũng tắc nghẽn do hạn chế giao hàng trong thời gian giãn cách xã hội ở nhiều tỉnh. Nhiều doanh nghiệp bán lẻ hàng lâu bền trong khảo sát của Vietnam Report nhận định doanh số bán hàng trong làn sóng Covid-19 lần thứ tư chỉ bằng 20%-40% so với trước đó. Nhóm hàng tiêu dùng, siêu thị cũng gặp khó khăn khi người dân tăng nhu cầu mua sắm các mặt hàng thực phẩm tươi sống nhưng đây là ngành hàng có biên lợi nhuận thấp trong các ngành hàng.

Kết quả khảo sát của Vietnam Report với các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam cho thấy sự phân hóa về tác động của đại dịch giữa hai nhóm hàng lâu bền và tiêu dùng: 71,43% doanh nghiệp nhóm hàng lâu bền đánh giá chịu tác động nghiêm trọng và 28,57% doanh nghiệp chịu tác động nghiêm trọng vừa phải. Đối với nhóm hàng tiêu dùng, siêu thị chỉ có 16,67% doanh nghiệp đánh giá tác động nghiệm trọng; 58,33% đánh giá tác động nghiêm trọng vừa phải và 25,00% doanh nghiệp đánh giá tác động ít, không đáng kể.

Hình 2: Đánh giá tác động của đại dịch đến ngành bán lẻ trong làn sóng Covid-19 lần thứ tư

Nguồn: Vietnam Report, Khảo sát chuyên gia và doanh nghiệp bán lẻ, tháng 8/2021

Top 4 khó khăn, thách thức của doanh nghiệp bán lẻ trước làn sóng Covid-19 lần thứ tư

Ngành bán lẻ đang trải qua một thời kỳ biến động kéo dài. Các yếu tố như thay đổi hành vi tiêu dùng, tăng cường mua sắm trên internet và điều kiện kinh tế đầy thách thức đang thay đổi cách các nhà bán lẻ vận hành và tương tác với khách hàng của họ. Đại dịch Covid-19 đã thêm vào những thách thức này, thúc đẩy các xu hướng như gia tăng mua sắm trực tuyến. Cũng giống như làn sóng Covid trước, ngành bán lẻ gặp phải những khó khăn, thách thức tương tự. Nhưng trước tác động của làn sóng Covid lần thứ tư nghiêm trọng hơn, với những hạn chế do quy định giãn cách, phong tỏa và khung giờ hoạt động tại nhiều nơi, những khó khăn này mang sắc thái rõ nét hơn. Kết quả khảo sát các chuyên gia và doanh nghiệp của Vietnam Report đã chỉ ra top 4 khó khăn đó, bao gồm: Sự thận trọng hơn trong chi tiêu của người tiêu dùng (89,47%); Đứt gãy chuỗi cung ứng trong kinh doanh và khó khăn trong khâu vận chuyển (78,95%); Đảm bảo an toàn cho nhân viên và khách hàng (73,68%); Đáp ứng nhu cầu mua hàng trực tuyến tăng cao đột biến (57,89%).

Hình 3: Top 4 khó khăn, thách thức của doanh nghiệp bán lẻ trước làn sóng Covid-19 lần thứ tư

Nguồn: Vietnam Report, Khảo sát chuyên gia và doanh nghiệp bán lẻ, tháng 8/2021

Sự thận trọng hơn trong chi tiêu của người tiêu dùng

Đại dịch Covid-19 đã làm thay đổi hành vi của người tiêu dùng không chỉ trong ngắn hạn mà còn trong dài hạn, gây ra nỗi sợ hãi lan rộng liên quan đến sức khỏe, an ninh việc làm, chất lượng cuộc sống và sự ổn định tài chính ở cả cấp độ cá nhân và vĩ mô. Báo cáo nghiên cứu Tình hình doanh nghiệp & người lao động trong bối cảnh đại dịch Covid-19 do Ban nghiên cứu Phát triển Kinh tế tư nhân phối hợp với báo điện tử VnExpress thực hiện đã ghi nhận gần 19% số người trả lời cho biết họ có việc làm nhưng tiền lương giảm 50%. Bên cạnh đó, 13,6% lao động đang có việc trả lời tiền lương của họ bị giảm 20%, tập trung vào nhóm lao động đang duy trì làm việc online. Số lao động có việc làm nhưng lương giảm tới 80% hoặc nhận lương tùy thuộc vào sản phẩm làm ra trong tháng chiếm tỷ lệ tương ứng lần lượt là 4,5% và 11,7%. Báo cáo cũng chỉ ra 50% số lao động mất việc chỉ có thể đảm bảo được cuộc sống dưới 1 tháng. Trong khảo sát vào tháng 7 năm 2021 của Statista tại Việt Nam, chỉ số niềm tin người tiêu dùng đạt 24 điểm, cho thấy sự sụt giảm đáng kể so với chỉ số quan sát được vào tháng 1 năm 2021. Đây là chỉ số niềm tin người tiêu dùng thấp nhất trong thời kỳ quan sát do tác động của làn sóng Covid-19 mới với ngành bán lẻ.

Để đối phó với nỗi sợ hãi này, người tiêu dùng đã thắt chặt chi tiêu lại, điều này đã ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập của những người khác như chuỗi domino và do đó thay đổi hành vi của người tiêu dùng trong ngắn hạn và dài hạn. Kết quả khảo sát người tiêu dùng của Vietnam Report trong tháng 8/2020 và 8/2021 cho thấy sự thận trọng hơn trong chi tiêu có xu hướng gia tăng. Tỷ lệ gia tăng tỷ lệ người tìm cách tiết kiệm tiền khi mua sắm từ 85,29% lên 91,18%, đặc biệt là quan tâm nhiều hơn lập danh sách cho các chuyến mua sắm và chuyển sang các sản phẩm rẻ để tiết kiệm tiền, 90,20% người được hỏi lựa chọn so với con số 66,67% của năm 2020; 97,06% người dành thời gian lập kế hoạch cho các chuyến mua sắm, tăng lên đáng kể so với kết quả khảo sát của năm 2020 là 76,47%.

Hình 4: Sự thay đổi trong cách chi tiêu của người tiêu dùng

Nguồn: Vietnam Report, Khảo sát người tiêu dùng tháng 8/2020 và 8/2021

Theo dữ liệu của Tổng cục Thống kê trong 9 tháng năm 2021, vật phẩm văn hoá, giáo dục giảm 10,5%; đồ dùng, dụng cụ, trang thiết bị gia đình giảm 10%; may mặc giảm 9,6%; lương thực, thực phẩm tăng 5%. Khảo sát của Vietnam Report cũng cho xu hướng tương tự, người tiêu dùng từ chỗ thoải mái trong sinh hoạt, chuyển sang chi tiêu tiết kiệm hơn vì những lo lắng chưa biết khi nào dịch mới được dập tắt và tiếp tục ưu tiên mua các sản phẩm chống dịch và phục vụ nhu cầu thiết yếu. Các sản phẩm không thiết yếu như quần áo, giày dép, thiết bị thể thao, v.v có sự sụt giảm nghiêm trọng trong thời gian này. Trước diễn biến phức tạp của đại dịch, nhiều địa phương áp dụng phương thức dạy trực tuyến, người lao động, học sinh phải học tập và làm việc tại nhà dẫn đến nhu cầu sử dụng các sản phẩm công nghệ như điện thoại, laptop, máy tính bảng trong nửa cuối tháng 8 cho đến đầu tháng 9 tăng cao so với mọi năm.

Hình 5: Chi tiêu theo ngành hàng của người tiêu dùng dưới tác động của đại dịch Covid-19 lần thứ tư

Nguồn: Vietnam Report, Khảo sát người tiêu dùng tháng 8/2021

Đứt gãy chuỗi cung ứng trong kinh doanh và khó khăn trong khâu vận chuyển

Quan niệm “hàng thiết yếu” cùng các quy định, yêu cầu các thủ tục giấy tờ để lưu thông hàng hóa tại các địa phương không thống nhất đã gây cản trở hoạt động vận chuyển và đứt gãy chuỗi cung ứng. Mặc dù đã lên kịch bản, dự đoán nhu cầu và tích trữ hàng nhưng nhiều doanh nghiệp bán lẻ vẫn thiếu nguồn cung cho một số phân khúc sản phẩm có nhu cầu cao như máy tính giá tầm trung, thực phẩm chế biến do công ty sản xuất thiếu hụt nguồn cung linh kiện và lao động. Các siêu thị điện máy tại Hà Nội có hàng tồn kho tăng nhưng không thể chuyển về các địa phương nơi loại hình siêu thị này được phép hoạt động vì không thuộc “luồng xanh” và không được vận chuyển ra khỏi thành phố.

Không chỉ gián đoạn, đứt gãy trong chuỗi cung ứng, các siêu thị cũng phải gánh thêm các chi phí phát sinh để tìm thêm nhà cung cấp, tăng chi phí vận chuyển khi phải dỡ hàng và đổi tài xế, xét nghiệm, hao hụt trong khi vẫn phải bình ổn giá nhiều mặt hàng. Khâu kiểm tra tại các chốt liên tỉnh cũng mất nhiều thời gian, ảnh hưởng đến thời gian vận chuyển hàng hoá kéo dài hơn so với kế hoạch, khiến hàng hóa có mặt tại siêu thị chậm hơn.

Đảm bảo an toàn cho nhân viên và khách hàng

Siêu thị, cửa hàng là nơi tập trung đông người nên việc thực hiện các quy định, thủ tục liên quan để duy trì hoạt động cung cấp hàng hóa thiết yếu trên cơ sở đảm bảo thực hiện các quy định về phòng, chống dịch Covid-19 là một khó khăn rất lớn đối với các doanh nghiệp bán lẻ. Tại nhiều địa phương yêu cầu cơ sở kinh doanh hàng hóa thiết yếu thực hiện “3 tại chỗ” và tổ chức xét nghiệm SARS-CoV-2 định kỳ trong khi cơ sở vật chất của nhiều đơn vị hiện nay không đảm bảo, ảnh hưởng đến tâm lý và sức khỏe người lao động. Trong thời gian qua, nhiều siêu thị lớn cũng phải đóng cửa dài ngày để khử trùng, truy vết và xét nghiệm khi nhân viên, khách hàng, đối tác bị nhiễm Covid-19, đã làm lợi nhuận của doanh nghiệp bị bào mòn, phải bù lỗ để bình ổn giá.

Đáp ứng nhu cầu mua hàng trực tuyến tăng cao đột biến

Đại dịch là thách thức nhưng cũng tạo cơ hội cho thương mại điện tử phát triển. Số liệu của Bộ Công Thương ghi nhận có khoảng 53% dân số tham gia mua bán trực tuyến, đưa thị trường thương mại điện tử Việt Nam trong năm 2020 tăng trưởng 18%, đạt 11,8 tỷ USD. Mua sắm hàng hóa và dịch vụ trực tuyến không phải là điều mới trong đại dịch, nhưng làn sóng Covid-19 lần thứ tư đã đẩy nhanh tốc độ các chủ doanh nghiệp mở cửa hàng thương mại điện tử và người tiêu dùng mua sắm trực tuyến. Trong lúc giãn cách, đơn hàng online tại các cửa hàng, siêu thị có lúc tăng từ 5-7 lần khi nhiều người hạn chế đến siêu thị. Sự gia tăng đột biến qua kênh online đã khiến không ít nhà bán lẻ gặp nhiều khó khăn, thách thức để đáp ứng nhu cầu của khách hàng, đảm bảo chất lượng và thời gian vận chuyển hàng hóa đến tay người mua.

Trước khi có dịch, nhiều nhà bán lẻ cung cấp đơn hàng thực phẩm tươi như rau củ quả, thịt thường giao ngay trong vòng 2 giờ khi sử dụng các lái xe công nghệ để giao hàng. Nhưng khi nhiều địa phương áp dụng chỉ thị 16, một số sự cố như trang web, app bị quá tải, nhiều đơn hàng bị tắc nghẽn, không thể giao hàng trong ngày như trước và mã giảm giá bị lỗi đã xảy ra do số lượng đơn hàng tăng, thiếu hụt nhân viên đóng gói, tài xế công nghệ và quy định về thời gian hoạt động của siêu thị. Các đơn vị bán lẻ mặc dù đã đăng ký với cơ quan chức năng cấp phép hoạt động cho đội giao hàng, nhưng so với nhu cầu vẫn chưa đủ tài xế công nghệ. Đánh giá về việc mua sắm trực tuyến trong thời kỳ dịch bệnh của người tiêu dùng trong khảo sát của Vietnam Report vào tháng 8/2021 cho thấy 67,65% khách hàng đánh giá nhìn chung các nhà bán lẻ trực tuyến đã làm rất tốt về khả năng cung cấp sản phẩm và/hoặc giao hàng nhanh chóng; 29,41% người tiêu dùng cho rằng một số nhà bán lẻ luôn hoạt động tốt, trong khi nhóm khác thì không và có 2,94% người thất vọng về hiệu suất của các nhà bán lẻ trực tuyến liên quan đến tính sẵn có của sản phẩm và/hoặc giao hàng nhanh chóng.

Triển vọng ngành bán lẻ trong những tháng cuối năm 2021

Các chuyên gia và doanh nghiệp bán lẻ trong khảo sát của Vietnam Report nhận định 4 yếu tố bên ngoài ảnh hưởng nhất đến kết quả cũng như chiến lược của doanh nghiệp trong thời gian tới, đó là: (i) Khả năng kiểm soát dịch bệnh và tốc độ bao phủ vắc xin; (ii) Sự thay đổi hành vi và các phương pháp tiếp cận người tiêu dùng; (iii) Mức thu nhập và chi tiêu của người tiêu dùng; (iv) Sự phát triển của thương mại điện tử và xu hướng mua hàng trực tuyến. Soi chiếu 4 yếu tố này với bối cảnh hiện nay khi mà làn sóng Covid lần thứ tư vẫn diễn biến phức tạp, thu nhập bị ảnh hưởng và người tiêu dùng thận trọng hơn trong chi tiêu để thấy được động lực tăng trưởng của ngành bán lẻ trong những tháng cuối năm đến từ kênh bán hàng trực tuyến và nhu cầu của khách hàng cho những nhóm ngành hàng tiêu dùng nhanh, lương thực, thực phẩm, chăm sóc sức khỏe và nhóm ngành hàng phục vụ nhu cầu học tập và làm việc trực tuyến.

Trong dài hạn, thị trường bán lẻ Việt Nam còn được thúc đẩy bởi các yếu tố khác khi là một nước có dân số gần 100 triệu dân, được xếp vào nhóm các quốc gia phát triển tầng lớp trung lưu mạnh nhất thập kỷ, và trở thành một điểm đến hấp dẫn của nhiều nhà đầu tư nước ngoài.

Ba lần vượt sóng Covid-19 đã cho thấy sự phục hồi nhanh của ngành bán lẻ, cho nên tất yếu sẽ có những kỳ vọng vào sức bật, sự bùng nổ của thị trường sau khi các chỉ thị giãn cách xã hội được dỡ bỏ, các cửa hàng bán lẻ được mở cửa trở lại, tỷ lệ tiêm chủng tăng cao nhất là tại các thành phố lớn. Thống kê của công ty chứng khoán Agriseco cũng chỉ ra ngành bán lẻ đứng thứ ba trong các nhóm cổ phiếu có mức sinh lời cao sau khi dịch bệnh được kiểm soát với mức trung bình đạt 27,7%, đứng trên một số nhóm ngành như Dịch vụ tài chính (25,9%), Sản xuất dầu khí (23,8%), Ngân hàng (21,3%). Từ nửa sau tháng 9 số ca nhiễm mới SARS-CoV-2, số ca bệnh nặng liên tục giảm, Chính phủ đã chuyển chiến lược từ không Covid-19 sang sống chung với Covid-19, các địa phương thực hiện linh hoạt chống dịch trong điều kiện mới, đời sống của người dân đang dần trở lại bình thường, hàng loạt cửa hàng, siêu thị của các nhà bán lẻ dần mở cửa đón khách sẽ thúc đẩy doanh số bán hàng trong những tháng cuối năm.

Nhưng trước những khó khăn, thách thức do tác động của đại dịch Covid-19, nguy cơ lạm phát gia tăng, các chuyên gia cũng như doanh nghiệp trong khảo sát của Vietnam Report đã thận trọng và dè dặt hơn trong nhận định về triển vọng của ngành bán lẻ trong những tháng cuối năm so với năm trước và cũng có sự phân hóa giữa các nhóm ngành. Theo đó, có 61,90% doanh nghiệp và chuyên gia đánh giá nhóm ngành hàng lâu bền sẽ khó khăn hơn rất nhiều, trong khi nhóm bán lẻ hàng tiêu dùng có phần tươi sáng hơn với 56,52% ý kiến cho rằng ngành bán lẻ tiêu dùng sẽ khó khăn hơn một chút, 26,09% đánh giá khó khăn hơn nhiều và có 8,70% đánh giá khả quan hơn một chút. Khoảng gần 40% doanh nghiệp bán lẻ trong khảo sát của Vietnam Report cho rằng để doanh thu của ngành bán lẻ sau làn sóng Covid-19 lần thứ tư có thể phục hồi cần từ 7 đến 12 tháng, và có 20% doanh nghiệp thuộc nhóm hàng tiêu dùng nhanh lạc quan hơn, nhận định thị trường phục hồi sau khoảng 6 tháng khi mà du lịch mở cửa, người dân hoạt động nhộn nhịp trở lại.

Hình 6: Đánh giá triển vọng những tháng cuối năm so với cùng kỳ năm trước

Nguồn: Vietnam Report, Khảo sát chuyên gia và doanh nghiệp bán lẻ, tháng 8/2021

3 xu hướng ngành bán lẻ trong thời kỳ bình thường mới tiếp theo

Năm 2021 tiếp tục là một năm đầy thách thức đối với ngành bán lẻ với những tác động của đại dịch Covid-19, điều đó có nghĩa là các nhà bán lẻ phải thích ứng để tồn tại và giữ chân khách hàng. Dưới đây là các xu hướng bán lẻ hàng đầu mà Vietnam Report tổng hợp trong thời kỳ bình thường mới tiếp theo.

Xu hướng 1: Mô hình cửa hàng hỗn hợp Omnichannel sẽ tiếp tục phát triển cùng với sự tái cấu trúc hoạt động từ cửa hàng vật lý, nhà kho đến trụ sở văn phòng hỗ trợ

Ngành bán lẻ sẽ được yêu cầu phải có hành động liên tục để đáp ứng những thay đổi trong hành vi của người tiêu dùng và các mô hình kinh doanh mới được chính phủ ủng hộ liên quan đến hạn chế tập trung đông người. Đại dịch đã thúc đẩy sự xuất hiện của một mô hình cửa hàng hỗn hợp đa kênh mới, là sự kết hợp giữa cửa hàng vật lý và dịch vụ hậu cần như mua hàng trực tuyến, nhận tại cửa hàng hoặc nhận bên ngoài. Một cuộc khảo sát gần đây của Vietnam Report cho thấy 51,96% người sẽ mua sắm trực tuyến thường xuyên như khi xảy ra đại dịch và 45,10% người cho rằng sẽ mua sắm trực tuyến ít hơn so với khi đại dịch bùng phát nhưng nhiều hơn so với trước khi có dịch. Khảo sát của Vietnam Report cũng cho biết bốn trong sáu yếu tố hàng đầu thúc đẩy khách hàng mua sắm đa kênh có liên quan đến hậu cần, cụ thể: Giao hàng tận nơi, và tốc độ giao hàng (89,22%); Sản phẩm đa dạng, phong phú (52,94%); Phương thức đặt hàng dễ dàng (50,98%); Tiết kiệm thời gian mua sắm (49,02%); Có nhiều chương trình khuyến mãi (49,02%); Không phải xếp hàng chen chúc và tiếp xúc nhiều người (34,31%). Do vậy, việc tạo ra một mạng lưới đáp ứng nhanh hơn là điều quan trọng hàng đầu mà các nhà bán lẻ cần phải xây dựng để duy trì khả năng cạnh tranh trong bán hàng đa kênh và sẽ đòi hỏi cả sự thay đổi tư duy và mô hình hoạt động giữa các nhà bán lẻ.

Rất nhiều cửa hàng thực đóng cửa trong thời gian dịch bệnh lan rộng, nhưng không có nghĩa là chúng không còn quan trọng nữa. Thương mại điện tử sẽ không thay thế các cửa hàng vật lý. Các cửa hàng không còn là một địa điểm chỉ để trưng bày các mặt hàng mà có vai trò trong tích hợp vào quy trình mua hàng trực tuyến khi xu hướng hướng mô hình trực tuyến-hợp nhất-ngoại tuyến (OMO) sẽ tiếp tục phát triển. Một số doanh nghiệp sử dụng cửa hàng ngoại tuyến làm trung tâm thực hiện cho các kênh trực tuyến, chuyển đổi tất cả các kho hàng và trung tâm phân phối hiện có thành kho chứa đa kênh. Khi đại dịch được kiểm soát tốt hơn, khách hàng sẽ quay trở lại nhiều hơn, cửa hàng truyền thống là nơi lý tưởng để giới thiệu các mặt hàng mới.

Đối với hoạt động của cửa hàng, điều quan trọng là tạo ra một môi trường an toàn, không chỉ cho khách hàng mà còn cho nhân viên, để họ có thể làm việc mà không phải lo lắng quá mức. Với sự tiến bộ trong việc cung cấp dịch vụ không tiếp xúc và đạt được sự khác biệt trong xã hội, các cửa hàng sẽ phải đưa ra cách bố trí hoàn toàn mới và hoạt động của cửa hàng hỗ trợ các mô hình kinh doanh mới, mà cuối cùng sẽ là yếu tố tạo nên sự khác biệt cho các cửa hàng. Đáp ứng hiệu quả những kỳ vọng của người tiêu dùng và nhân viên tương ứng sẽ làm tăng lòng trung thành của nhân viên đối với ngành bán lẻ, khi mà tình trạng thiếu hụt lao động dự kiến ​​sẽ vẫn là một vấn đề trong tương lai.

Trụ sở văn phòng hỗ trợ các cửa hàng, siêu thị cũng sẽ được cải tổ lớn. Khi làm việc từ xa đang trở nên phổ biến hơn, các doanh nghiệp bán lẻ cần phải cải thiện triệt để hiệu quả hoạt động và chuyển nhiều hơn sang các phong cách làm việc kỹ thuật số. Điều này đòi hỏi người giám sát và hoạt động của trụ sở phải thay đổi để có thể hỗ trợ cửa hàng ngay cả trong trường hợp khẩn cấp.

Xu hướng 2: Nâng cao trải nghiệm kỹ thuật số tại cửa hàng, siêu thị

Covid-19 đã thúc đẩy quá trình chuyển đổi kỹ thuật số, cùng với đó là nhu cầu và sở thích của khách hàng đã trải qua một sự thay đổi mạnh mẽ. Khi nới lỏng các biện pháp giãn cách và phong tỏa, khách hàng có thể sẽ quay lại các cửa hàng bán lẻ với kỳ vọng cao hơn đáng kể về trải nghiệm tại cửa hàng. Trải nghiệm này phần lớn sẽ được thúc đẩy bởi mức độ mà các cửa hàng bán lẻ tích hợp một cách chặt chẽ với các công nghệ như tương tác công nghệ di động, số hóa sản phẩm, thông tin hàng tồn kho theo thời gian, quản lý khách hàng thân thiết và thiết kế tại cửa hàng. Chọn các yếu tố số hóa phù hợp sẽ rất quan trọng để mang lại trải nghiệm khách hàng phong phú, nhanh chóng và qua đó góp phần nâng cao lòng tin của người tiêu dùng.

Bên cạnh việc dễ dàng khám phá và phân loại sản phẩm, khách hàng hiện nay còn thích quy trình mua hàng không cần chạm, các cửa hàng bán lẻ thanh toán tự động không người bán. Sự kết hợp của các công nghệ trí tuệ nhân tạo AI (Artificial intelligence), Robot, IOT (Internet of Things), Thực tế ảo VR (Virtual Reality), Thực tế ảo tăng cường AR (Augmented Reality), phần mềm máy học (Machine Learning) sẽ cho phép khách hàng mua sắm tại các cửa hàng ngoại tuyến mà không cần tương tác với các cá nhân khác và đáp ứng nhanh hơn nhu cầu của khách hàng. Hệ thống tự động hóa trong các trung tâm phân phối và cửa hàng cũng giúp cải thiện tốc độ và sự chính xác của quy trình thực hiện đơn hàng đa kênh.

Ngày càng nhiều thương hiệu bán lẻ hiểu rằng khách hàng hiện đang cảnh giác với các phương thức thanh toán liên quan đến bất kỳ hình thức tiếp xúc vật lý nào như tiền mặt, cắm thẻ vào thiết bị thanh toán (POS), v.v và các phương thức thanh toán an toàn, không tiếp xúc ngày càng được ưa chuộng. Kết quả khảo sát khách hàng của Vietnam Report vào tháng 8/2021 cho thấy, trước khi dịch Covid-19 bùng phát, hình thức thanh toán được ưa chuộng vẫn là tiền mặt. Nhưng để tránh lây lan dịch bệnh khi sử dụng tiền mặt, các hình thức thanh toán số đã được đẩy mạnh hơn, đặc biệt là qua Internet banking, ví điện tử và quét mã QR. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều người e ngại với hình thức này với nguyên nhân lớn nhất là lo ngại vấn đề bảo mật (63,73%), nhiều địa điểm bán hàng chỉ chấp nhận thanh toán tiền mặt (48,04%).

Hình 7: Phương thức thanh toán trước và khi làn sóng Covid-19 lần thứ tư bùng phát mạnh

Hình 8: Rào cản với phương thức thanh toán số hiện nay

Nguồn: Vietnam Report, Khảo sát người tiêu dùng tháng 8/2021

Xu hướng 3: Người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến tính bền vững, sức khỏe, sự lành mạnh, và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.

Trong suốt năm 2020 và hiện tại của năm 2021, khi mà thiên tai, dịch bệnh diễn biến phức tạp, dị thường, người tiêu dùng ngày càng nhận thức về lối sống lành mạnh hơn, cùng những tác động ngày càng nghiêm trọng của ô nhiễm và quyết tâm của chính phủ trong việc giảm thiểu suy thoái môi trường sẽ thúc đẩy sự thay đổi trong trải nghiệm mua sắm. Người tiêu dùng sẽ ngày càng tìm kiếm các thương hiệu bền vững, các nhà bán lẻ chia sẻ giá trị của họ và cam kết cải thiện hành tinh. Gần 99% người trả lời trong khảo sát của Vietnam Report hoàn toàn đồng ý và tương đối đồng ý lựa chọn mua hàng từ những công ty có danh tiếng về trách nhiệm xã hội. Một số người tiêu dùng lại đang chọn các thương hiệu mới, nhỏ hơn, mới hơn mà họ cho là xác thực và sáng tạo hơn. Các nhân viên tiềm năng sẽ tìm đến các công ty có sứ mệnh rộng lớn hơn, coi trọng xã hội và môi trường. Từ đó, yêu cầu các nhà bán lẻ thực hiện các biện pháp cho phép mua sắm có ý thức về môi trường, từ việc tham gia các chương trình tái chế đến phát triển các mục tiêu bền vững.

Hình 9: Sự quan tâm đến tính bền vững, sức khỏe và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp

Nguồn: Vietnam Report, Khảo sát người tiêu dùng tháng 8/2021

Theo đó, các công ty có trách nhiệm với xã hội sẽ được tôn trọng hơn và được hưởng lợi thế cạnh tranh. Ngoài ra, việc tập trung vào tính bền vững có thể làm giảzm chi phí tiềm năng từ việc giảm sử dụng tài nguyên hoặc lãng phí. Các doanh nghiệp nên bắt đầu kết hợp trách nhiệm xã hội vào chiến lược của mình bằng cách đặt ra các mục tiêu rõ ràng và đưa ra các sáng kiến ​​để hoàn thành các mục tiêu đó.

Bài học kinh nghiệm từ đại dịch và chiến lược của doanh nghiệp bán lẻ trong thời kỳ bình thường mới tiếp theo

Bên cạnh những cơ hội phát triển là sự cạnh tranh vô cùng khốc liệt trong ngành bán lẻ. Trong những năm qua, thị trường bán lẻ cũng đã chứng kiến nhiều sự thay đổi về thị phần, thương hiệu thông qua các thương vụ chuyển nhượng, mua bán và sáp nhập. Nếu thời điểm năm 2016, hơn 50% thị phần bán lẻ của Việt Nam thuộc về doanh nghiệp nước ngoài, nhưng đến nay doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam đang chiếm khoảng 70% đến 80% số điểm bán trên cả nước. Đại dịch Covid-19 gây nhiều ảnh hưởng đến doanh nghiệp bán lẻ, các chính sách phong tỏa đã làm thay đổi phương thức tiếp cận, bán hàng và thúc đẩy quá trình tái cơ cấu ngành từ vài năm trước đó. Câu hỏi đặt ra cho các nhà bán lẻ trước sự cạnh tranh khốc liệt là cần làm gì để chiếm lĩnh thị trường, nhất là khi có sự xuất hiện của dịch bệnh? Ngoài yếu tố tiên quyết là lựa chọn được vị trí có mật độ dân số và sức mua tốt, sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng, cũng như sự cạnh tranh từ thương mại điện tử, yếu tố nào là chìa khóa thành công của nhà bán lẻ trong đại dịch và tương lai?

Khảo sát của Vietnam Report đối với các chuyên gia và doanh nghiệp bán lẻ cho thấy top 6 giải pháp được nhiều doanh nghiệp sử dụng để ứng phó với tác động của đại dịch là: (1) Đảm bảo an toàn: Khử trùng xe đẩy hàng và đóng gói sản phẩm riêng lẻ để ngăn ngừa nhiễm khuẩn, tiêm phòng cho nhân viên; (2) Đẩy mạnh bán hàng trực tuyến kết hợp giao hàng tại nhà; (3) Tăng cường số hóa và làm việc từ xa; (4) Giữ vững bình ổn giá, không tăng giá; (5) Tăng cường chuẩn bị các kịch bản, dự đoán nhu cầu và tích trữ hàng cho 3-6 tháng; (6) Tạm ngưng phục vụ tại một số trung tâm, siêu thị, cửa hàng tại các vùng có dịch.

Hình 10: Top 6 giải pháp ứng phó của doanh nghiệp bán lẻ trong làn sóng Covid-19 lần thứ tư

Nguồn: Vietnam Report, Khảo sát chuyên gia và doanh nghiệp bán lẻ, tháng 8/2021

Số hóa và làm việc từ xa được tăng tốc nhanh hơn bất kỳ ai nghĩ có thể trước khi đại dịch, biến điều không thể thành điều cần thiết. Hầu hết các doanh nghiệp trong ngành đều đang chuyển hướng sang bán hàng trực tuyến, tuy nhiên không phải doanh nghiệp nào cũng có đủ nền tảng và chuẩn bị sẵn các kịch bản phù hợp để thích ứng kịp thời với sự thay đổi trên, nhất là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Nhiều doanh nghiệp có sự chuẩn bị, chủ động trong công tác chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ vào bán hàng nên khi dịch bùng phát, người dân hạn chế tới chỗ đông người, hệ thống kinh doanh tại những nhà bán lẻ này lại nhộn nhịp và có mức tăng trưởng cao. Các doanh nghiệp bán lẻ này cũng chuẩn bị các kịch bản để có nhiều nhà cung cấp thay thế, tránh đứt gãy chuỗi cung ứng hàng hóa. Những thay đổi trong ngành bán lẻ dường như tập trung nhiều ở các công ty hàng đầu lớn, dẫn đến những công ty mạnh đang ngày càng mạnh hơn, khoảng cách giữa các công ty dẫn đầu trong ngành bán lẻ và các công ty tụt hậu ngày càng mở rộng.

Có thể thấy, bài học kinh doanh lớn nhất từ đại dịch Covid-19 là thành công trong lĩnh vực bán lẻ thời hiện đại đồng nghĩa với sự linh hoạt và khả năng thích ứng. Các nhà bán lẻ thành công nhất, giành được nhiều lợi thế trong cuộc cạnh tranh là những nhà bán lẻ có các kênh thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ, xây dựng được các mô hình kinh doanh mới không chỉ thay đổi và thích nghi phù hợp với sự tiến hóa của cuộc cách mạng công nghệ mà còn phù hợp với các giải pháp ứng phó với đại dịch chưa từng có trong tiền lệ như bán hàng trên xe lưu động, bán hàng theo combo, mô hình cửa hàng giãn cách không người bán v.v.

Trong thời kỳ bình thường mới tiếp theo, việc không ngừng xác định lại nhu cầu của khách hàng đồng thời nâng cao yếu tố tiện lợi, trải nghiệm mua sắm sẽ là chìa khóa thành công của các nhà bán lẻ. Để cụ thể hóa mục tiêu này, doanh nghiệp bán lẻ cần xây dựng những chiến lược hành động và nâng cao khả năng thích ứng trước bối cảnh mới. Các chuyên gia và doanh nghiệp trong khảo sát của Vietnam Report đã chỉ ra top 6 giải pháp đối với các doanh nghiệp bán lẻ trong thời kỳ bình thường tiếp theo, cụ thể:

Hình 11: Top 6 giải pháp của doanh nghiệp bán lẻ trong thời kỳ bình thường tiếp theo

Nguồn: Vietnam Report, Khảo sát chuyên gia và doanh nghiệp bán lẻ, tháng 8/2021

Tăng cường ứng dụng công nghệ trong doanh nghiệp: Số hóa các hoạt động vận hành của doanh nghiệp và nâng cao trải nghiệm thực tế của khách hàng bằng công nghệ thông qua bổ sung hoặc mở rộng các dịch vụ bán hàng trực tuyến và kết hợp giao hàng từ cửa hàng, siêu thị; Phát triển những hình thức thanh toán đa dạng, linh hoạt, phù hợp với nhiều đối tượng mục tiêu; Nhà kho thông minh v.v. Khảo sát của Vietnam Report về tình hình triển khai công nghệ trong doanh nghiệp bán lẻ cho thấy các ứng dụng mới như AI, AR, Blockchain, IOT đang được nhiều doanh nghiệp lên ý tưởng, một số ít doanh nghiệp đã bắt đầu triển khai ứng dụng Big Data (dữ liệu lớn), Machine Learning (máy học), RPA (tự động hóa quy trình bằng robot).

Triển khai chương trình kích cầu người tiêu dùng: Triển khai các chương trình khuyến mãi, Cải tiến không gian mua sắm, nâng cao chất lượng dịch vụ v.v.

Cắt giảm chi phí hoạt động của cửa hàng, siêu thị: Theo dõi chặt chẽ ngân sách, giảm chi phí không cần thiết, giảm nhân sự ở một số bộ phận, đổi mới phương pháp tiếp thị, đóng cửa các cửa hàng, siêu thị không hiệu quả v.v.

Phát triển các mô hình bán lẻ mới: Trong đại dịch mô hình bán lẻ đa kênh (omni-channel) đã được nhiều doanh nghiệp triển khai trên diện rộng. Một số mô hình bán lẻ khác đang được nhiều doanh nghiệp lên ý tưởng triển khai hoặc mới bắt đầu triển khai như: Cửa hàng trong cửa hàng (shop in shop); Cửa hàng đa thương hiệu (multi-brand store); Hệ thống siêu thị áp dụng công nghệ điều chỉnh tự động, có quầy tính tiền cho khách tự thanh toán; Phát triển siêu thị, cửa hàng thành điểm kết hợp cung cấp dịch vụ tài chính bao gồm dịch vụ ngân hàng truyền thống và cổng thanh toán kỹ thuật số.

Hình 12: Tình hình áp dụng một số mô hình bán lẻ hiện nay của doanh nghiệp bán lẻ tại Việt Nam

Nguồn: Vietnam Report, Khảo sát doanh nghiệp bán lẻ, tháng 8/2021

Đa dạng hóa sản phẩm, nhà cung cấp và kiểm soát chất lượng đầu vào để đảm bảo hàng hóa cung ứng liên tục: Liên tục đánh giá lại các kế hoạch kinh doanh với sự tham gia của các đối tác kinh doanh, phát triển nhãn hiệu riêng.

Thực hiện chiến lược phát triển bền vững, bảo vệ môi trường: Cung cấp các sản phẩm được làm bằng vật liệu tái chế, bao bì thân thiện với môi trường hơn, tổ chức ngày hội môi trường, xây dựng quỹ môi trường, thay đổi thiết kế tòa nhà, sử dụng thiết bị tiết kiệm điện v.v.

Đánh giá uy tín truyền thông của doanh nghiệp bán lẻ

Trong bối cảnh cạnh tranh đang ngày càng khốc liệt, thống kê dữ liệu mã hóa thông tin trên truyền thông cho thấy, các doanh nghiệp bán lẻ hiện vẫn còn rất hạn chế xuất hiện trên truyền thông (chỉ 40,0% số doanh nghiệp được nghiên cứu có sự hiện diện tối thiểu 1 lần/1 tuần), với độ bao phủ thông tin khá khiêm tốn (34,29% số doanh nghiệp đạt 12/24 nhóm chủ đề).

Về chất lượng thông tin, doanh nghiệp được đánh giá là "an toàn" khi đạt tỷ lệ chênh lệch thông tin tích cực và tiêu cực so với tổng lượng thông tin được mã hóa ở mức 10%, tuy nhiên ngưỡng "tốt nhất" là trên 20%. Mức độ “an toàn” thông tin trong giai đoạn nghiên cứu của năm 2021 (từ tháng 8/2020 đến tháng 7/2021) đã có sự cải thiện hơn so với năm 2020 (từ tháng 8/2019 đến tháng 7/2020). Trong số doanh nghiệp được nghiên cứu có 68,57% doanh nghiệp đạt ngưỡng trên 20%; 74,29% doanh nghiệp đạt được mức 10%, tăng lần lượt 11,34% và 14,48% so với kỳ nghiên cứu của năm 2020.

Kết quả phân tích Mediacoding của Vietnam Report chỉ ra những chủ đề xuất hiện nhiều nhất trên truyền thông với ngành bán lẻ: Sản phẩm, Tài chính/ Kết quả kinh doanh; Giá; Hình ảnh/PR/Scandals; và Quản lý. Chủ đề về Sản phẩm có lượng thông tin mã hóa cao nhất với dấu ấn là sự tăng lượng thông tin về chính sách thương hiệu từ 2,76% trong giai đoạn nghiên cứu của năm 2020 lên 7,39%. Đi kèm với đó là những câu chuyện về thay đổi thương hiệu như hệ thống VinMart trở thành WinMart, siêu thị Big C đổi tên trở thành Tops market. Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, việc khoác lên mình một cái tên mới sẽ giúp thương hiệu đó trở nên hấp dẫn hơn trong mắt khách hàng, từ đó thay đổi tiềm thức của họ và trở lại cuộc đua tranh giành thị phần với hàng trăm thương hiệu bán lẻ khác và là một cách để các công ty phân biệt mình với các đối thủ cạnh tranh.

Xét về tin tích cực theo chủ đề: Top 10 chủ đề được phân tích hầu hết có sự gia tăng tỷ lệ tin tích cực, giảm tỷ lệ tiêu cực so với giai đoạn nghiên cứu của năm 2020, ngoại trừ chủ đề Tài chính/ Kết quả kinh doanh có sự tăng mạnh tin tiêu cực từ 6,04% lên 8,94%. Kết quả kinh doanh của các nhóm các doanh nghiệp trong nghiên cứu của Vietnam Report có doanh thu giảm nhẹ, nhưng lợi nhuận trước thuế trong năm 2020 đã giảm đến 23,46% so với năm 2019. Nhóm chủ đề Trách nhiệm xã hội và Hình ảnh/PR Scandals là hai nhóm có tỷ lệ tin tích cực cao nhất, lần lượt là 79,69% và 64,85%, cho thấy những nỗ lực đảm bảo cung ứng hàng hóa, bình ổn giá cả, ủng hộ quỹ Vắc xin và đồng hành cùng Chính phủ và hỗ trợ khách hàng trong bối cảnh cả nước gồng mình chống dịch, với các biện pháp giãn cách xã hội thực hiện ở nhiều nơi.

Hình 13: Top 10 chủ đề xuất hiện nhiều nhất trên truyền thông

Nguồn: Vietnam Report, Dữ liệu Media Coding ngành Bán lẻ từ tháng 8/2020 đến tháng 7/2021

Giải pháp hỗ trợ của Chính phủ cho ngành bán lẻ

Để hỗ trợ các doanh nghiệp bán lẻ có thể vượt qua những khó khăn do tác động của dịch bệnh và thúc đẩy tăng trưởng của ngành trong thời gian tới, bên cạnh việc cần sự hỗ trợ của Chính phủ như với các doanh nghiệp khác về ưu đãi vay vốn, thuế, chi phí mặt bằng, điện nước, đẩy nhanh tốc độ tiêm vắc xin, đơn giản hóa các thủ tục lưu thông hàng hóa trong thời gian Covid bùng phát, với đặc thù của ngành bán lẻ cần nhiều chính sách đặc thù hơn. Các chuyên gia và doanh nghiệp bán lẻ trong khảo sát của Vietnam Report chỉ ra top 5 giải pháp trọng tâm, cụ thể: Bổ sung chính sách hỗ trợ và quản lý thị trường kinh doanh trực tuyến (78,95%); Hỗ trợ kích cầu người tiêu dùng (68,42%); Bổ sung hỗ trợ thông qua các gói hỗ trợ tín dụng, ưu đãi đầu tư và ưu đãi thuế (63,16%); Hỗ trợ và tư vấn cho các doanh nghiệp bán lẻ vừa và nhỏ trong quá trình chuyển đổi số (47,37%); Đẩy mạnh chương trình đầu tư xây dựng, phát triển hạ tầng thương mại (31,58%).

Hình 14: Top 5 giải pháp của Chính phủ để hỗ trợ cho ngành bán lẻ

Nguồn: Vietnam Report, Khảo sát chuyên gia và doanh nghiệp bán lẻ, tháng 8/2021

So với đề xuất của năm Covid thứ nhất, năm nay khi mà kinh doanh trực tuyến phát triển hơn, phát sinh nhiều vướng mắc mới, các chuyên gia cũng như doanh nghiệp mong muốn nhận thêm sự hỗ trợ, các biện pháp quản lý của nhà nước đối với thị trường kinh doanh trực tuyến để tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh. Bên cạnh đó việc hỗ trợ phát triển hạ tầng thương mại, đặc biệt là hạ tầng thương mại số như trung tâm phân phối, trung tâm logistics, kho bãi, kho bảo quản lạnh là vấn đề hết sức cấp thiết trong bối cảnh thương mại điện tử phát triển, mô hình kinh doanh đa dạng.

Vietnam Report