Trong khi các chuyên gia nhận định cuộc xung đột Nga-Ukraine ít khả năng ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam, nhưng gián tiếp gây ra hậu quả đáng kể đối với thương mại và doanh nghiệp ở Việt Nam, từ việc làm gián đoạn thương mại và chuỗi cung ứng toàn cầu đến việc gây ra căng thẳng về mặt địa chính trị.

Xung đột Nga-Ukraine đã gây nên chấn động trên thị trường toàn cầu và dẫn đến trừng phạt kinh tế và các biện pháp hạn chế khác từ các quốc gia trên thế giới. Các nước phương Tây và các đồng minh đang gửi đi một tín hiệu rõ ràng rằng họ muốn tách Nga khỏi hệ thống tài chính toàn cầu và cô lập Putin về mặt chính trị.

Trong khi các chuyên gia nhận định cuộc xung đột Nga-Ukraine ít khả năng ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam, nhưng gián tiếp gây ra hậu quả đáng kể đối với thương mại và doanh nghiệp ở Việt Nam, từ việc làm gián đoạn thương mại và chuỗi cung ứng toàn cầu đến việc gây ra căng thẳng về mặt địa chính trị.

Việt Nam đã duy trì lập trường trung lập, từ chối lên án trực tiếp hoặc dung túng cho các hành động của Nga và kêu gọi một giải pháp hòa bình và ngoại giao cho cuộc xung đột.

Tuy nhiên, không thể tránh khỏi việc các doanh nghiệp ở Việt Nam bị sa lưới do các lệnh trừng phạt đối với Nga và những hậu quả gián tiếp sau đó.

Tác động của xung đột Nga-Ukraine đối với thương mại

Các doanh nghiệp trực tiếp tham gia thương mại với Nga, Ukraine và Belarus sẽ cảm thấy tác động tức thời nhất của cuộc xung đột. Hiện Ukraine về cơ bản đóng cửa thương mại và kinh doanh, và chỉ có hàng hóa và vật tư thiết yếu mới được vào nước này qua biên giới Ba Lan.

Các doanh nghiệp có trụ sở tại Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức liên quan đến thương mại với Nga và Ukraine. Một số doanh nghiệp đã phàn nàn về chi phí vận tải tăng cao khi các ngân hàng Nga bị cắt khỏi hệ thống thanh toán quốc tế hàng đầu SWIFT.

Ngoài ra, các doanh nghiệp cũng đang phải đối mặt với các vấn đề về chuỗi cung ứng do đại dịch gây ra. Việt Nam là nước sản xuất điện thoại thông minh lớn. Trong khi Mỹ chưa áp dụng các hạn chế đối với hàng hóa xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và Nga (ngoại trừ hàng công nghệ cao sử dụng máy móc và công nghệ của Mỹ), thì việc gián đoạn nguồn nguyên liệu để sản xuất điện thoại thông minh có thể ảnh hưởng đến ngành sản xuất điện thoại thông minh của Việt Nam nếu không có giải pháp thay thế.

Đặc biệt, các ngành công nghiệp chế biến gỗ phụ thuộc vào gỗ nhập khẩu từ Nga và Ukraine ngày càng gặp khó khăn trong việc tìm kiếm nguyên liệu đầu vào.

Việt Nam cũng đang phải đối mặt với tình trạng lạm phát có khả năng sẽ trầm trọng hơn do giá dầu và khí đốt tăng. Theo Dragon Capital, Việt Nam chỉ nhập khẩu khoảng 1,5 tỷ USD phân bón, sắt thép, than và nông sản từ Nga và Ukraine trong những năm gần đây. Trong khi xuất khẩu của Việt Nam đạt gần 2,4 tỷ USD cho điện thoại di động, hàng may mặc và thiết bị điện tử.

Kim ngạch thương mại song phương Việt Nam - Liên bang Nga năm 2021 đạt 5,5 tỷ USD, tăng 13,8% so với năm 2020. Kim ngạch thương mại Việt Nam - Ukraine ước đạt 720 triệu USD, tăng 50% so với năm 2020.

Tuy nhiên, thương mại Nga và Ukraine chỉ chiếm chưa đến 4% tổng kim ngạch thương mại hàng năm của Việt Nam.

Các lĩnh vực cụ thể có khả năng bị gián đoạn đáng kể:

Du lịch

Việt Nam là thị trường lớn của khách du lịch Nga. Đặc biệt Nha Trang, Phan Thiết và Phú Quốc được biết đến là địa điểm thu hút khách du lịch Nga với các nhà hàng và cơ sở kinh doanh phục vụ cho nhóm đối tượng này. Một hãng lữ hành lớn của Việt Nam cho du khách Nga đã ngừng cung cấp dịch vụ cho thị trường này. Ngoài ra, hãng hàng không quốc gia Việt Nam, Vietnam Airlines sẽ tạm ngừng các chuyến bay giữa Hà Nội và Matxcova từ ngày 25/3, giáng một đòn mạnh hơn vào du lịch Nga. Khách du lịch Nga chi tiêu trung bình 1.600 đô la Mỹ cho mỗi lần lưu trú so với mức trung bình 900 đô la Mỹ của những khách nước ngoài khác theo Tổng cục Du lịch Việt Nam vào năm 2019.

Năng lượng

Các dự án năng lượng do Nga đầu tư tại Việt Nam cũng bị đình chỉ do xung đột. Trong đó có dự án nhiệt điện Long Phú 1 đã chậm tiến độ hai năm. Tiếp theo là dự án khí Quảng Trị cũng chậm tiến độ hai năm. Các dự án khác bao gồm dự án điện gió ngoài khơi Vĩnh Phong với Biên bản ghi nhớ được ký kết vào tháng 4 năm ngoái. Các khoản đầu tư của Nga vào Việt Nam chủ yếu tập trung vào lĩnh vực năng lượng.

Vận tải

Xung đột Nga-Ukraine đã làm gián đoạn các tuyến đường sắt quan trọng đến châu Âu hoạt động qua Trung Quốc. Một số công ty đã đình chỉ vận chuyển hàng hóa đường sắt đến châu Âu qua Trung Quốc và Nga do lo ngại về sự gián đoạn ở biên giới. Chuyến tàu hàng đầu tiên nối Đà Nẵng với châu Âu dự kiến ​​vào tháng 3 cũng đã bị tạm dừng. Chuyến tàu dự kiến ​​chở đồ nội thất và sẽ đi qua Trung Quốc trước khi kết nối với tuyến đường sắt Á-Âu.

Vận tải biển sẽ là một giải pháp thay thế cho các doanh nghiệp đang tìm cách định tuyến lại các chuyến hàng ra khỏi Nga và Belarus, nhưng các tuyến đường này đang phải đối mặt với sự chậm trễ đáng kể.

Gián đoạn vận chuyển

Xung đột Nga-Ukraine càng làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng vận chuyển và chuỗi cung ứng mà thế giới đang phải vật lộn kể từ khi đại dịch COVID-19 bùng phát. Điều này sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến các công ty tham gia vào vận chuyển và phụ thuộc vào logistics đường dài.

Những nút thắt về logistics và sự mất cân bằng trong cung và cầu đã làm chậm đáng kể thời gian vận chuyển trung bình và dẫn đến sự thiếu hụt nghiêm trọng các công-te-nơ vận chuyển trên toàn thế giới. Sự cạnh tranh gay gắt giữa các công ty để thuê hoặc mua công-te-nơ đã đẩy chi phí công-te-nơ hàng hóa và dịch vụ vận chuyển hàng hóa lên mức cao ngất ngưởng.

Kể từ khi xung đột nổ ra vào ngày 24/2, quân đội Ukraine đã đình chỉ vận chuyển thương mại tại cảng Odesa, cảng lớn nhất của Ukraine. Maersk, công ty vận tải công-te-nơ lớn thứ hai thế giới, đã bắt đầu chuyển hướng hàng hóa đến Cảng Said ở Ai Cập và Cảng Karfez ở Thổ Nhĩ Kỳ. Ngoài ra, một số gã khổng lồ vận tải biển cũng đã thông báo họ sẽ ngừng vận chuyển hàng không thiết yếu đến Nga để tuân thủ các lệnh trừng phạt. Điều này sẽ khiến giá cước tăng cao cùng với việc chậm trễ vận chuyển ảnh hưởng đến việc giao thương hàng hóa.

Cuộc khủng hoảng chuỗi cung ứng toàn cầu nhấn mạnh nhu cầu của các công ty phải đa dạng hóa chuỗi cung ứng của họ để giảm thiểu các trường hợp bất khả kháng và rủi ro địa chính trị. Xung đột Nga-Ukraine chỉ là ví dụ mới nhất về điều này; sự gián đoạn của đại dịch COVID-19 và sự biến động trên thị trường toàn cầu do leo thang thuế quan Mỹ-Trung là những ví dụ khác gần đây.

Thay đổi chiến lược phụ thuộc vào chỉ một quốc gia cho nguồn cung, thay vào đó tìm các nhà cung cấp và nguồn thay thế có thể giúp doanh nghiệp vững chắc trong tương lai. Việt Nam là một đối thủ lý tưởng để tìm nguồn cung ứng và đa dạng hóa chuỗi cung ứng.

Thách thức thanh toán

Hoa Kỳ, EU và Anh, cũng như các quốc gia khác, đã cấm các cá nhân và công dân tương tác với Ngân hàng Trung ương Nga, Bộ Tài chính Nga và Quỹ Tài chính Quốc gia.

Thanh toán quốc tế cho các doanh nghiệp nước ngoài hoạt động tại Nga bằng cách sử dụng các ngân hàng bị trừng phạt vẫn có thể thực hiện và nhận thanh toán, tuy nhiên, có thể có sự chậm trễ khi chuyển tiền. Các nhà nhập khẩu Nga đã đề xuất tạm dừng thanh toán trong thời gian ngắn hạn cho đến khi tình hình ổn định.

Gần đây hơn, VISA và Mastercard đã tạm ngừng hoạt động tại Nga. Điều này có nghĩa là bất kỳ thẻ Mastercard nào được phát hành tại Nga đều không thể được sử dụng cho các giao dịch bên ngoài đất nước, trong khi bất kỳ thẻ VISA nào được phát hành tại Nga cũng không thể được sử dụng trong nước. 

Mặc dù còn quá sớm để đánh giá tác động lâu dài, nhưng trong ngắn hạn, xung đột sẽ ảnh hưởng đến mọi thứ, từ chuỗi cung ứng, giá nhiên liệu đến thương mại. Khi Việt Nam muốn phục hồi sau đại dịch, xung đột đã làm giảm triển vọng kinh tế của Việt Nam. Trong khi đó, các doanh nghiệp Việt Nam nên đa dạng hóa thương mại, tận dụng các hiệp định thương mại tự do của Việt Nam cũng như các cơ hội để thâm nhập vào các thị trường mới.